خروش رودخانه سقز بعد از باران های زمستانی
حاجی مسته‌فا ته‌یموورزاده
ژیان که‌به‌هه‌موو خۆشی وناخۆشیه‌که‌وه ده‌ڕوات و تێئه‌په‌ڕێت ، هه‌ندێک ئه‌و هاژه‌و قه‌ڵبه‌زه و مه‌نگی وبێ ده‌نگی یه‌ی رووباری ژین ئه‌نووسنه‌وه که له‌و به‌یاز وده‌سنووسانه‌وه مێژووی ژیان وبه‌سه‌رهات وکوولتووری هه‌ر میلله‌تێک پێناسه ئه‌کرێت ، هه‌ندێ میلله‌تی که‌وناراوله‌مێژینه و له هه‌مان کاتێشدا بێ ئه‌رشیڤ وکه‌م گه‌نجینه‌ی ده‌فته‌روپه‌رتووکی وه‌ک ئێمه‌ی کورد هه‌بوون وهه‌ن که که‌متر مه‌جالی ئه‌وه‌یان بوه یان ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌یان پێ دراوه چۆنیه‌تی رووداو وکاره‌ساته مێژووییه‌کانی ژیانی رۆژانه‌و کێشه یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی گه‌له‌که‌یان ئه‌وجۆره‌ی بوه بنووسنه‌وه‌و له قوناخی شه‌فاهی یه‌وه بیگوێزنه‌وه قۆناخی که‌تبی وبه‌نووسراوه بیهێڵنه‌وه … ئێمه‌ی کورد ئه‌وه‌ی هه‌مان بوه هه‌تا ئێستا زۆربه‌یان هه‌ر له‌سینه‌ی پیره‌پیاوان وپیره‌ژنانی به‌ساڵاچوودا بوه که له‌راستیدا ئه‌گه‌ر ئه‌ومێژوانه نه‌نووسرێته‌وه به مردنی هه‌ر پیره‌ژنێک وپیره‌پیاوێک فایلێک له مێژووی ئێمه‌ی کورد ئه‌توێته‌وه وئه‌کوژێته‌وه، هه‌رله‌م به‌ستێنه‌دا حاجی مسته‌فای ته‌یموورزاده له شاری سه‌قزدا یه‌کێک له‌وکه‌سانه‌و له راستیدا تاقه‌سواری سه‌رده‌می خۆی بوه له‌وبواره‌دا که رووداوه‌کانی سه‌قزوناوچه‌کانی له نزیکه‌وه دیوه‌و نووسیوه‌ته‌وه.
“حاجی مسته‌فا ته‌یموورزاده”ساڵی 1311مانگی له شاری سه‌قز له‌دایک بوه و له‌ساڵی 1317داچوه‌ته قوتابخانه‌ی شار که ته‌نیا قوتابخانه‌ی کاتی خۆی بوه‌و له لایه‌ن مه‌رحوومی “حاجی ئیفتخاری ئه‌مینی” وچه‌ند هه‌ڤاڵێکی له ساڵی 1297بۆیه‌که‌مجاربه‌ردی بناغه‌ی قوتابخانه‌ی ره‌سمی له‌شاری سه‌قزدانراوه که ته‌یموورزاده له‌و مه‌دره‌سه‌وه ده‌ستی داوه‌ته ده‌رس خوێندن وهه‌تا راده‌ی دیپلۆمی ئێستای خوێندوه و به‌رده‌وامیش سه‌رقاڵی خوێندنه‌وه‌ی گوڵستان وبوستان وکتێبه‌کانی باوی ئه‌وسه‌رده‌مه‌بوه هه‌روه‌ها مه‌رحوومی ته‌یموورزاده کتێبێکی له‌سه‌ر تاڵان وبڕۆ وشه‌ڕی سه‌قز به‌ناوی “وه‌حشه‌تی سه‌قز یان ژیانی سه‌رسنووری” نووسیوه‌و له کتێبخانه وبه‌ڵگه‌نامه‌ی کورده‌واری دایه که ئه‌م کتێبه به‌هه‌وڵ وکۆششی نووسه‌ری سه‌قزی مه‌رحووم “تۆفێق ئه‌مینیان ” هه‌روه‌ها مه‌رحووم حه‌مه‌ئاغای عه‌باسی” یارمه‌تی ماڵی دراوه‌و بڵاوبوه‌ته‌وه که هه‌ر ئه‌م کتێبه له‌م دواییانه‌دا به‌ڕێز کاک شابازی موحسینی که ئێستا سه‌رقاڵی خوێندنی ده‌وره‌ی دوکتوراکه‌یه‌تی به‌شێوه‌یه‌کی جوان ویراستاریکردوه‌و له سه‌رینووسیوه‌ته‌وه‌و دووباره چاپی کردوه‌ته‌وه.
حاجی مسته‌فا له‌وکه‌سانه‌بوه که وه‌ک پیاوماقوڵێک چاوی لێکراوه‌و حه‌سابی له‌سه‌رکراوه ماوه‌یه‌کی زۆر به‌رپرسی کاروباری ته‌نیا نه‌خۆش خانه‌ی شاری سه‌قز بوه‌و هه‌ر له‌م روه‌یشه‌وه ئاگه‌داری زۆر ته‌نگ وچه‌ڵه‌مه‌ی سه‌ر رێی ژیانی خه‌ڵک بوه که توانیویه‌تی به‌شێک له‌ورووداوانه‌ی شاری سه‌قز بنووسێته‌وه که ئه‌وه‌یشی ئه‌گه‌ر نه‌یتوانیبێت بینووسێته‌وه هه‌ژار گوته‌نی (یان له ترسان یان له‌برسان) دا بوه .
ره‌نگه له‌م “ناساندن”ه‌دا مه‌جالی ئه‌وه‌مان نه‌بێت هه‌تا به‌ش به‌به‌شی کتێبی “وه‌حشه‌تی سه‌قز” ی حاجی ته‌یموورزاده به‌ته‌وای شیبکه‌ینه‌وه‌و شرۆڤه‌ی بکه‌ین هه‌ربۆیه به‌هێنانه‌وه‌ی شێعرێک له کتێبه‌که‌دا به‌سه‌نده‌ئه‌که‌ین و پێمان وایه بتوانێت وێنه‌و دیکۆممێتێک له ژیانی پڕچه‌رمه‌سه‌ری ئه‌وکاتی خه‌ڵک بدابه‌ده‌سته‌وه .
….. له‌کاتێکدا که خه‌ڵک له‌به‌ر شه‌ڕوشۆڕه یه‌ک له‌دوای یه‌که‌کانی شاری سه‌قزوده‌وروبه‌ری ئاواره‌ی گونده‌کان ده‌بن حاجی مسته‌فای ته‌یموورزاده‌یش په‌ڕیوه‌ی گوندی “کیسه‌ڵان” ده‌بێ وته‌نیا شتێک که له‌ده‌ستی دێ هۆنینه‌وه‌ی ده‌سه‌شێعرێکه به زمانی فارسی که گله‌یی له‌و بارودۆخه ئه‌کات و له لاپه‌ڕه‌ی 39 ،40،41،42 ی کتێبی “وه‌حشه‌تی سه‌قزدا ده‌ڵێ :
الله ای چرخ گردون تا بکی آخردلم خون شد
ازاین فریاد رستاخیز چشمم رود جیحون شد
شدم ققنس ایا گردون زآه تاروتون هردم
نه من تنها بدین حالم هم عالم چو مجنون شد
که خاک پاک ایران یکسره خاپورو ویران شد
غمم با عالمی تنها که من تنها همه عالم
ندید است این زمان کس را زدور حضرت آدم
دل ریش به پیچ وخم چو زلف مهوشان دائم
چه بلوایست ای گردون بفرق امت خاتم
فلک اندر فلک برحال ماها زاروگریان شد
الا ای چرخ گردنده بشو شرمنده یک گاهی
بسوزد خاطرت بر آه مظلومان سحرگاهی
به چشمت ذره باشد همه عالم زبی باکی
بجز کج بازی وحیله نباشد دیگرت راهی
هزاران چشمها از کرده تو زارو گریان شد
فغانو آه مظلومان بچرخ هفتمین آمد
صدای شورو واویلا زجمع مسلمین آمد
فلک تاکی دراین غصه همه عالم گرفتاراست
اصول احمدی برخارج دین هاهین آمد
دل عالم دراین حسرت کباب آسای بریان شد
مسلمانان ایرانی چوگواندار خم چوگان
جو مغناطیس بربایند گاهی این وگاهی آن
جهانداری نه این باشد الا ای خسرو ایران
نگاهی رحم کن گاهی براین خاک وبراین سامان
فلک با صد هزاران چشم ازاین اوضاع حیران شد
مگردین مسلمانی بیک دفعه شده فانی؟
به آسانی شده ناسخ مگر آیات قرآنی
نباشد کفر گفتارم و زکار چرخ بی زارم
زکافر هادل آزارم هتا کی این پریشانی
زعصر یسرام شبهه که نقص دین و قرآن شد
مسلمانان اکرادی گرفتارند بسه ملت
یکی مالش یکی جانش یکی خرج از پی دولت
باین سه گرفتاروذلیل وخوارو گردن کج
روا باشد کجا آخر یکی خر دل به سه قسمت
روا گرناروا ایران زهرجا تیره باران شد
اگر ایرانیم ایران نباشد داخل پیکار
اگر ما بیطرف هستیم چه باشد غارت کشتار
تخصم در دولهای دگر مارا چه دخلی هست
بجز بیعت بدو دولت نباشد چاره ماچار
زقانون گشت چون خارج چه لازم کز او برهان شد
اگر زینها یکی غالب حساب از جمع مغلوبیم
به مطلب گرشود فایض یکی ما غیره مطلوبیم
چوکاراین است جان من تو ترک جان و سیرت کن
مزن دم هرچه باداباد ما خورشید محجوبیم
مریض قلب خود را گو یقین خارج زدرمان شد
ندارد خاک اکرادی مسلم صاحبی حالا
محاصر کرده اند اورا هم از اطراف و از بالا
سپرآسا شده اکنون زبین مدعی دولت
برس برداد ما یارب توی والیو والا
ضعیفان کار ره سامان که نامت سازگاران شد
اگر انگلیس گر روس ست ویاخود شاه ایران است
اگرسلطان عثمانی اگر اطریش گر آلمانست
شود صاحب یکی زینها که ما آسوده بنشینم
بدین خود شود ثابت هر آنشخصی مسلمانست
اراین بهتر زدشت کوه هامون زارو ویلان شد
خداوندا بحق خود بکن رحمی به حال ما
نباشد غیره ایرانی کسی دیگر زوال ما
معظم دولتی آخر نویدی از ره الطاف
زعدل وداد بنماید یکی لحظه سوآل ازما
تمام اکراد وحش کوهساران شد
زلطف دولت ایران یکی ماراشود سالار
که آسوده زناموس زهجره ت فارغ ازکشتار
زمانی از جوادی نی زمانه شاد بنشینم
قضا خوانیم فرض حق پی آمرزش غفار
نیم نآمید ازباری که او آمرزگان شد
دوچشمانم برآبست دلم از غصه پرجوش است
بحرفم رقت آورد آنکس که باهوش است
بس است ای “مصطفی” جانا زبان را حافظ سردان
شود حالی زگفتارت مگر آنکه بیهوش است
همه ایرانیان با حمیت دیده گریانشد.
حاجی مسته‌فا له ژیانی هابه‌شی دا نه‌کوڕ نه کچ هه‌رمناڵی نه‌بوه وهه‌ندێک باخچه‌وبه‌راوی له شه‌قامی ساحلی ئێستا دا هه‌بوو که زۆرتر هاوینان ئه‌کرانه سه‌وزه‌و ته‌ره‌کاڵ وبێستان چایی که خه‌ڵک ئه‌وشوێنه‌یان به “باخچه” ناوی ئه‌بردکه ماڵی حاجی ته‌یموورزاده‌یش هه‌رله‌و شوێنه‌دا بوو هه‌ربۆیه حه‌سه‌ن زیره‌کی ده‌نگ خۆش له بیره‌وه‌ری وبه‌سه‌رهاتی خۆیدا ده‌ڵێ (که ماشینه‌که ئاگری گرت وئه‌وگه‌نجه‌ی تێدا سووتا له به‌رماڵی “حاجی ته‌یموورزاده” له شه‌قامی ساحلی ده‌بێت…) که هه‌ربه‌هۆی ئه‌و زه‌وی وزاره‌وه که حاجی هه‌یبوو جارێکیان حاجی له‌سه‌رقه‌برانی رێی مه‌لقه‌ره‌نی خه‌ریکی قورئان وفاتیحه خوێندنله‌سه‌رمه‌زاری که‌س وکاری ئه‌بێ له‌کاتێکدا که سه‌رقه‌بران چۆڵ ده‌بێت لاوێک که بنه‌ماڵه‌که‌ی له‌سه‌ر ئه‌وباخچانه کاریان ئه‌کرد له دواوه په‌لاماری حاجی ئه‌داو ده‌ست ئه‌نێته بینی وهه‌تا سه‌رحه‌دی مه‌رگی ئه‌با وکوڕه واده‌زانێ مردوته‌واوبوو هه‌روابه‌بێهۆشی به‌جێی ده‌هێڵێ و ده‌ڕوا… که ئه‌وجاره یان حاجی نامرێت وله‌دوایدا کوره‌یش ئه‌بینێته‌وه و دواماوه‌یه‌ک ئه‌یبه‌خشێت ولێی خۆش ئه‌بێت . به‌داخه‌وه ئه‌م تاقه مێژوونووسه ی سه‌رده‌می خۆی له سه‌قزدا له‌ساڵی 1370هه‌تاوی کۆچی دوایی کردوه‌و له گۆڕستانی رێگای مه‌ڵقه‌ره‌نی ئه‌سپه‌رده‌ی خاک کراوه ، که رۆژنامه‌ی که‌یهان له هه‌واڵی کۆچی دوایی حاجی دا به‌م شێوه‌ی خواره‌وه ئه‌نووسێت:
کد خبر: 2959
به اشتراک بگذارید:
-
مطالب مرتبط:
کاش نام یکی از خیابانهای شهر سقز را به نام مرحوم حاج مصطفی تیمور زاده می نامیدند.خوب است به شهرداری پیشنهاد شود.
پاسخ دهید
كتاب وحشت سقز را استاد نافع مظهر سال‌ها قبل به زبان كردي برگردانده‌اند اما متاسفانه به دلايل متعدد به چاپ نرسيده‌است .
پاسخ دهید