گردشگری سلامت در کردستان
چگونه می‌توان استان کردستان را به قطب توریسم‌درمانی کشور و منطقه تبدیل کرد؟
هدف از ارائه‌ی اين مطلب معرفي صنعت گردشگري سلامت به عنوان يكي از مؤلفه‌هاي مهم برای توسعه‌ی پايدار استان كردستان با توجه به پتانسيل‌هاي موجود است كه مطمئناً با مد‌نظر قرار دادن اين صنعت مي‌توان تحولي عظيم در اقتصاد استان ایجاد کرد و وضعيت بهداشت و درمان كردستان را نیز ارتقا بخشید.
در دنياي کنونی به صنعت جهانگردي به عنوان يكي از متنوع‌ترين و مهم‌ترين صنايع، توجه ويژه‌اي مي‌شود، خصوصاً در كشورهاي در حال توسعه كه دیگر اشكال اقتصادی ممكن است زياد موفق نباشند، گردشگری به‌عنوان منبع اصلي درآمد، اشتغال‌زايي، رشد بخش‌خصوصي و توسعه‌ی ساختارهای زيربنايي تلقی می‌گردد. در حال حاضر گردشگری بعد از صنایع نفت و خودرو به عنوان سومين صنعت درآمدزا در جهان شناخته می‌شود و گردشگري سلامت نیز به عنوان شاخه‌اي مهم از صنعت گردشگري مورد توجه قرار گرفته‌است زیرا همواره افراد زيادي جهت درمان و سلامتي به ديگر كشورها مسافرت مي‌كنند.
گردشگري سلامت (Health Tourism)
طبق تعريف سازمان تجارت جهاني، مسافرت افراد از محل دایم زندگي خود جهت حفظ، بهبود يا حصول سلامت رواني و جسمي بيش از 24 ساعت و كمتر از يك سال گردشگری سلامت خوانده شده و سه شاخه‌ی زير را شامل می‌شود:
- گردشگري پزشكي: منظور از گردشگري پزشكي مسافرت جهت درمان بيماري يا انجام اعمال جراحي در مراكز درماني تحت نظارت پزشكان مي‌باشد.
- گردشگري رفاهي يا پيشگيري: افراد به منظور رفع تنش‌هاي زندگي روزمره و استرس‌هاي زندگي به دهكده‌هاي سلامت و مناطق داراي چشمه‌هاي آب معدني مسافرت مي‌كنند. اين افراد مشكل جسمي ندارند و نيازمند مداخلات پزشكي خاصي نمي‌باشند.
- گردشگري درماني طبيعي: افراد به منظور گذراندن دوران نقاهت با استفاده از منابع طبيعي، درياچه‌هاي نمك، لجن طبي، راديواكتيو، آب درماني و… با نظارت پزشك مسافرت مي‌كنند.
گردشگري سلامت تحت تاثير عوامل مختلفي است و همگرايي اين عوامل مي‌تواند موجب شكل‌گيري و موفقيت اين صنعت شود: 1. مديريت يكپارچه: كه شامل بسترسازي، حمايت سياسي و اجرايي، نظارت، حمايت مالي و سرمايه‌گذاري است. 2. اعتبار بين‌المللي: که گواهينامه‌هاي معتبر بين‌المللي، بيمه‌هاي مسؤليت و درماني معتبر و برندسازي را شامل می‌شود. 3. صنعت گردشگري: که به طور کلی مواردی مانند هتل‌داري، فناوري اطلاعات، حمل و نقل و بازاريابي بين‌المللي را در بر می‌گیرد. 4. خدمات: که آن هم زيرساخت‌ها، تيم‌هاي آموزش ديده‌ی ارائه خدمات بين‌المللي و آموزش و مديريت را شامل می‌شود. لازم به ذکر است که در انجام موفق اين صنعت گروه‌هاي مختلفي درگير هستند كه هركدام باید نقش خود را شناخته و به نحو احسن انجام وظيفه نمايند زیرا نقصان در عملکرد يك گروه موجب انحلال کل سيستم مي‌شود. این گروه‌ها عبارتند از: شركت‌هاي بيمه‌اي، بازارياب، شركت‌هاي واسط داخلي و خارجي، مكان‌هاي با مقاصد گردشگري، تورگران داخلي و خارجي، بيمار و همراهان وي، دولت، هتل‌ها، راهنماها، مكان‌هاي گردشكري، دفاتر خدمات مسافرتي، مراكز درماني، فناوري اطلاعات و…
گردشگری سلامت از ديرباز به اشکال مختلفی در سطح جهان وجود داشته و شروع آن را به يونان و روم باستان مرتبط مي‌دانند. در این دوره‌های تاریخی افرادي كه داراي بيماري‌هايي مانند روماتيسم، مشكلات تنفسي، پوستي و… بودند با مسافرت به چشمه‌هاي طبيعي و يا مناطق خاص آب و هوايي متوجه بهبود در وضعيت خود مي‌شدند و اين مساله موجب افزایش مسافرت به اين مناطق مي‌شد. روند تاريخي رشد صنعت گردشگري سلامت، از دوران بعد از عصر سنگ تاكنون ادامه داشته‌است. البته این صنعت در ایران نیز تاریخچه‌ای طولانی دارد. ابوعلي سينا تقسيماتي را در مورد آب‌هاي معدني و اهميت آن‌ها داشته و در نيشابور نیز كانال‌كشي‌هايي براي انتقال چشمه‌هاي آب معدني به نزديكي معبد آناهيتا انجام شده‌است. در سال‌هاي نه‌چندان دور افراد زیادی از كشورهاي همسايه خصوصاً كشورهاي حاشيه‌ی خليج فارس براي درمان به ايران مراجعه مي‌كردند خصوصاً به استان فارس و شهر شيراز كه دارای ارتباطات قوي فرهنگي و خدمات مناسب پزشكي با قيمت مناسب بوده‌است. در سال 1383 شوراي سياست‌گذاري گردشگري سلامت در سازمان ميراث فرهنگي شكل گرفت. آمار دقيقی از گردشگران سلامت در ايران وجود ندارد اما در سال 1383، دوازده هزار نفر به ايران مسافرت كردند كه در سال بعد 20 درصد افزايش يافت. در سال‌هاي بعد نیز آمارهاي متفاوتي ارائه شد كه البته قابل استناد نیستند. مثلاً در سال 1387 این رقم بالغ بر يك ميليون نفر بوده‌است. خوشبختانه در سال‌های گذشته کردستان نیز مورد توجه گردشگران سلامت عراق قرار گرفته‌است.
وضعيت گردشگري سلامت در جهان :
گردشگري سلامت به شکل فعلي خود، صنعتي تقريباً جديد است كه مورد توجه بسياري از كشورها خصوصاً كشورهاي در حال توسعه قرار گرفته است. اوایل بيشتر مردم جهت دريافت خدمات پزشكي پيشرفته به كشورهاي اروپایی و آمريكا، با هزينه‌هاي بسيار بالا مسافرت مي‌كردند اما امروزه با ايجاد خدمات درماني خوب و ارزان در ديگر كشورها، مقصد مسافران به سمت آن‌ها تغيير كرده‌است. بر این اساس در سال 2007 در يك مطالعه، درآمد ناشي از گردشگري سلامت حدود 100 ميليارد دلار بوده است و در سال 2005 حدود 500 هزار آمريكايي برای درمان به خارج از آمريكا سفر كرده‌اند. بر اساس گزارشی كه در سال 2009 منتشر شد بزرگترين مقاصد توريستي آسيا و جهان سنگاپور، تايلند، مالزي، هند، فيليپين، تايوان، كره جنوبي، مكزيك، تركيه و آلمان بوده‌اند.
به‌طور کلی عوامل موثر بر گردشگري پزشكي به چهار دسته تقسيم شده‌اند: 1. عوامل بهداشتي زمينه‌اي و اقتصاد بهداشت. 2. مزيت‌هاي كلان مانند هزينه‌ی پایین توليد، سرمايه‌ی انساني داخلي، زيرساخت‌هاي فيزيكي و ايجاد نهادهاي سياسي قانوني. 3. عوامل اصلي (خرد) مانند قيمت رقابتي، كيفيت، دسترسي، زمان انتظار و خدمات منحصر به فرد. 4. عوامل اقتصادي، اجتماعي و ارتباطي از جمله افزايش آگاهي به دلیل دسترسي به اطلاعات، رشد امكانات سفر و…
لازم است به آثار مثبت رشد گردشگري سلامت بر كشورهاي در حال توسعه مانند توسعه‌ی سريع زيرساخت‌ها، سرمايه‌‌گذاري‌هاي وسيع بخش‌هاي دولتي و خصوصي، افزايش درآمدهاي ارزي ناشي از ارائه‌ی خدمات مسافري/ اقامتي و…، افزايش درآمدهاي ناشي از مراقبت‌هاي پزشكي و بهداشتي و مهار فرار مغزها اشاره کرد. البته در کنار تبعات مثبت این صنعت، می‌توان به آثار منفي آن‌هم در صورت عدم نظارت صحيح پرداخت که مواردی مانند افزايش تمركز بر بيماران خارجي و غفلت از بيماران داخلي، تمركز بر درمان به جاي پيشگيري و بهداشت، افزایش بي‌عدالتي ميان پزشكان و مردم را شامل می‌شود.
وضعیت گردشگری پزشکی در ایران و استان کردستان:
ایران به دلیل قدمت و غنای تاریخی همواره مورد توجه گردشگران زیادی بوده و با دارا بودن بیش از یک میلیون بنای قدیمی، آب و هوای عالی و فرهنگ‌های متنوع، از پتانسیل‌های بسیار خوبی در این حوزه برخوردار است. بر اساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی گردشگری در سال 1385 حدود 2 میلیون گردشگر به ایران مسافرت کرده‌اند، اما متأسفانه به دلایل متعددی این صنعت در ایران موفق نبوده‌است، برای مثال در سال 1386 ورود گردشگر به ایران حدود یک و نیم برابر مسافرت ایرانی‌ها به دیگر کشورها بوده‌است. بر این اساس این صنعت برای ما نه تنها ارزآوری نداشته بلکه بدهی ارزی ایجاد کرده‌است. استان کردستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و علارغم برخورداری از ظرفیت‌ها و جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و تجاری و هم‌چنین هم‌جواری با کردستان عراق، موفقیت قابل توجهی در امر گردشگری خصوصاً گردشگری سلامت نداشته است. هم‌چنین موارد گردشگری سلامت که اکثراً از نوع پزشکی هستند توسط دلالان و خارج از سیستم متعارف، به مراکز درمانی کشور منتقل شده و به علت سوء‌استفاده‌های به عمل آمده، نه تنها رونق این صنعت را در استان موجب نشده بلکه آسیب‌هایی نیز به همراه داشته‌است.
فرصت‌های گردشگری سلامت در استان کردستان:
توجه ویژه‌ی دولت به مقوله‌ی گردشگری سلامت در سیاست‌های مهم خود، از جمله تأمین 30 درصد مصارف ارزی وزارت بهداشت از صادرات خدمات، تشکیل شورای سیاست‌گذاری گردشگری سلامت در سال 1385 و تشکیل کارگروه خدمات بین‌المللی سلامت در وزارت بهداشت در اواخر سال 1386 از مهم‌ترین زمینه‌های گسترش این صنعت است که می‌توان موارد دیگری چون تهیه‌ی نقشه‌ی جامع علمی کشور و برنامه‌ریزی برای تبدیل شدن به قطب پزشکی منطقه، حمایت استاندار و دیگر مسئولین استان کردستان از رونق توریسم درمانی، وجود منابع متعدد مانند ایرانیان خارج، بیماران کردستان عراق و…، جاذبه‌های توریستی و آب و هوایی کردستان، پایین بودن نسبی قیمت ارائه‌ی خدمات پزشکی، مجهز بودن مراکز درمانی استان به تجهیزات پزشکی مدرن، تجانس فرهنگی و زبانی با کردستان عراق، تربیت پزشک توسط دانشگاه علوم پزشکی کردستان و تمایل پزشکان دیگر مناطق کشور به حضور در استان را نیز به آن افزود. از سوی دیگر نباید از آسیب‌های احتمالی گسترش این صنعت نیز غافل ماند که احتمال خروج متخصصین از مراکز دولتی و تمایل به بخش‌خصوصی، توجه ویژه به درمان و غفلت از پیشگیری، افزایش هزینه‌های تشخیصی، ورود بیماری‌های مسری به کشور و بروز مسایل امنیتی از آن جمله‌اند.
به طور کلی استان کردستان برای آن‌که بتواند به قطب توریسم درمانی در کشور و منطقه تبدیل شود موانع متعددی را پیش‌رو دارد که برای عبور از آن‌ها به یک عزم عمومی و همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی نیاز دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از: فقدان متولیان مشخص، فقدان نظام جامع گردشگری سلامت، فقدان پوشش بیمه‌ی مسؤلیت بین‌المللی و پوشش بیمه‌ای گردشگران پزشکی، عدم وجود سیستم پاسخگو به گردشگران ناراضی، عدم شناخت بازارهای هدف و نیاز آنان، تسلط اندک ارائه کنندگان خدمات به زبان‌های خارجی (به‌جز مسافران کردستان عراق)، کندی صدور ویزا و فقدان تسهیلات برای گردشگران سلامت، فقدان نظام بیمه‌ی گردشگری، کمبود اقامتگاه‌های مرتبط با سلامت (اسپا، باشگاه و…)، کمبود هتل‌های مناسب در استان، نامناسب بودن راه‌های مواصلاتی استان، پایین بودن کیفیت خدمات مراکز دولتی استان، عدم وجود بسته‌های خدمتی استاندارد برای گردشگران سلامت، بی‌رونقی و بی‌برنامگی پزشکی سنتی استان، تمایل به دولتی کردن موضوع علارغم تجارب ناموفق قبلی، ضعف نظام ثبت، کنترل و آمارگیری از گردشگران سلامت و فقدان سیستم تبلیغاتی برون‌مرزی.
اکنون با توجه به اهمیت یافتن موضوع و توجه ویژه‌ی برخی نهادهای دولتی به توسعه‌ی گردشگری سلامت، می‌توان با شناخت و بررسی موارد یادشده و تشکیل کارگروه‌های مربوطه و هم‌چنین با محور قراردادن موارد ذیل، در میان‌مدت، استان کردستان را به قطب توریسم درمانی کشور و منطقه تبدیل کرد: تغییر رویکردهای سنتی و باور به صنعت بودن مقوله‌ی گردشگری سلامت، تدوین سیاست‌های شفاف و مشخص کردن متولی امر، تشکیل کمیته‌ی گردشگری سلامت در استانداری برای جلوگیری از موازی‌کاری، حمایت مالی و سیاسی از بخش‌خصوصی، تسهیل سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش، آماده‌سازی زیرساخت‌ها و امکانات بر اساس استانداردهای بین‌المللی، تهیه‌ی بانک اطلاعاتی از امکانات پزشکی و رفاهی استان، برقراری تعامل میان دستگاه‌های مرتبط مانند علوم پزشکی، امور خارجه، اطلاعات، راه و شهرسازی، تأمین اجتماعی، فرهنگ و ارشاد و گردشگری، فرهنگ‌سازی در میان مردم و جامعه‌ی پزشکی، تسهیلات لازم برای گردشگران سلامت از مرحله‌ی اخذ ویزا تا انتقال به مراکز درمانی، ارتقای کیفیت خدمات مراکز درمانی، نظارت مستمر بر عملکرد ارئه‌کنندگان خدمت، ایجاد و گسترش مراکز تفریحی و توریستی با محوریت توریسم درمانی، عقد قرارداد با بیمه‌های مسؤلیت و بیمار بین‌المللی، تدوین تعرفه‌های درمانی گردشگران، ایجاد سیستم اطلاع‌رسانی مناسب و سایت‌های فعال، ایجاد دفاتر جهت پذیرش و جذب گردشگران سلامت در کردستان عراق و سایر کشورها، ارائه تسهیلات لازم به فعالان در این خصوص، برگزاری همایش‌های بین‌المللی در خصوص گردشگری سلامت، اعزام پزشکان و مدیران ذیربط به کنگره‌های بین‌المللی و بازدید از مراکز توریسم درمانی کشورهای موفق در این زمینه.
در پایان یادآوری این نکته ضروری است که کشور هندوستان در یک بازه‌ی زمانی پنج ساله توانست به یکی از بهترین کشورها در عرصه‌ی گردشگری سلامت تبدیل شود، پس با یک همت عالی، تحقق این هدف که کردستان در چند سال آینده به قطب توریسم درمانی کشور و منطقه تبدیل شود دور از دسترس نیست.
کد خبر: 6657
